Osteoporoza widziana okiem fizjoterapeuty

Osteoporoza to choroba metaboliczna dotycząca układu kostnego. W jej przebiegu dochodzi do ubytku tkanki kostnej. Zazwyczaj doprowadza to do powstania licznych złamań, nawet przy z pozoru niegroźnych urazach. Omawiane schorzenie potrafi bardzo szybko i niekiedy niepostrzeżenie pogarszać jakość życia zwłaszcza osób starszych. Niewłaściwie leczona osteoporoza zaburza wykonywanie zwykłych codziennych czynności domowych, takich jak np. kąpiel bądź sprzątanie.

Osteoporoza może być pierwotna, wtedy zazwyczaj ma podłoże np. genetyczne, endokrynologiczne, związane z niedoborem wielu witamin, ale występuje również postać wtórna osteoporozy, w której jakość tkanki kostnej ma związek z inną chorobą lub stosowaniem określonych leków. W tej chorobie występuje dużo czynników ryzyka. Do najważniejszych zalicza się przede wszystkim: wiek (osoby po pięćdziesiątym roku życia), płeć (częściej kobiety w trakcie menopauzy), predyspozycje genetyczne, nieprawidłową dietę (nieodpowiednia ilość białka lub witamin, np.  witaminy D), długotrwałe unieruchomienie (np. po urazie komunikacyjnym), częste spożywanie używek (alkohol).

Należy mieć na uwadze, iż osteoporoza w początkowej fazie przebiega zazwyczaj bezobjawowo. Może to wówczas uśpić czujność zarówno seniora, jak i lekarza. Różnorodne zmiany osteoporotyczne najczęściej są zlokalizowane w kręgosłupie, kości udowej oraz w okolicy przedramienia, np. w nadgarstku. Do najczęstszych objawów świadczących o powstaniu osteoporozy zalicza się m.in.: ból, zwłaszcza kości długich, ale także kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym, złamania podczas niegroźnych upadków, deformację klatki piersiowej.

Głównym badaniem mającym na celu dokładne rozpoznanie osteoporozy jest densytometria kośćca, określająca gęstość kości. Robi się je zazwyczaj na szyjce kości udowej lub kości promieniowej. Kolejnym badaniem mogącym pomóc zdiagnozować osteoporozę jest RTG kości (należy pamiętać, iż to badanie pokazuje zazwyczaj bardzo zaawansowane zmiany patologiczne). O wiele rzadziej w kompleksowym procesie diagnostycznym wykorzystuje się biopsję kośćca oraz badania laboratoryjne określające poziom stężenia wapnia lub fosforu.

Leczenie osteoporozy jest procesem długotrwałym, polegającym w dużej mierze na zachowaniu właściwej struktury kostnej. W leczeniu omawianego schorzenia istotną rolę odgrywa odpowiednia relacja między pacjentem a lekarzem, oparta na wzajemnym zaufaniu. Kompleksowe leczenie farmakologiczne jest obligatoryjnie stosowane u wszystkich chorych z podejrzeniem osteoporozy. W zależności od określonych reakcji organizmu stosuje się indywidualnie dobrane leki i ich dawki. W przypadku opisywanego leczenia bardzo ważne jest dopasowanie odpowiednich farmaceutyków do chorób już współistniejących, aby nie doprowadzić do zaburzenia pracy określonych narządów lub układów.

Poza wspomnianym powyżej leczeniem farmakologicznym, często zalecany jest – zwłaszcza przez fizjoterapeutów lub rehabilitantów – ruch w najczystszej postaci. Wpływa on kojąco nie tylko na stawy lub mięśnie, ale również na cały układ kostny. Prawidłowo wykonywane nawet najprostsze ćwiczenia, zwłaszcza u seniorów, poprawiają koordynację ruchową, która w pewnym stopniu zapobiega licznym upadkom prowadzącym do złamań kostnych. Aktywność systematycznie prowadzona przez ludzi starszych jest w stanie wzmocnić kości oraz zaadaptować je do większych obciążeń. Aby w pełni osiągnąć omawiany efekt terapeutyczny, zaleca się wykonywanie odpowiednich ćwiczeń ruchowych co najmniej trzy razy w tygodniu przez około pół godziny. Ćwiczenia te powinny być indywidualnie dopasowane do każdego pacjenta oraz wydolności jego organizmu, która bezpośrednio wpływa na intensywność ruchową pacjenta.

Najprostszym ćwiczeniem, jakie może wykonać senior w każdym wieku, jest z pewnością spacer (najlepiej po miękkim podłożu, w odpowiednio dopasowanym obuwiu), intensywny marsz (przede wszystkim po płaskim terenie), a bardziej zaawansowanym ruchowo seniorom poleca się uprawianie nordic walkingu (chód z kijkami). Ten rodzaj aktywności jest dedykowany dla osób mających znaczące problemy ze stawami kończyn dolnych, np. stawem kolanowym lub biodrowym. Oprócz wymienionych powyżej aktywności ruchowych, w leczeniu osteoporozy polecić można szeroką gamę specjalistycznych ćwiczeń, które można wykonywać zarówno w specjalistycznym ośrodku rehabilitacyjnym, jak i w warunkach domowych. Mając do dyspozycji fizjoterapię ambulatoryjną, można skorzystać z ćwiczeń przyrządowych, takich jak np. rotor, czyli rowerek stacjonarny. Na tego typu urządzeniu można nie tylko doskonale rozruszać stawy, ale również wzmocnić poszczególne kości. Kolejnym ćwiczeniem, jakie można wykonywać w przypadku opisywanego schorzenia, są ćwiczenia oporowe z wykorzystaniem np. ciężarków. Działają one na mięśnie, które są odpowiedzialne za wykonywanie określonych ruchów. Często stosowane są również ćwiczenia czynne w odciążeniu. Mają one za zadanie wykonanie pełnego zakresu ruchu w warunkach całkowitego odciążenia np. kończyny dolnej lub górnej. Mówiąc o zaletach rehabilitacji ambulatoryjnej, nie można zapomnieć o ćwiczeniach grupowych. Podczas tego rodzaju aktywności pacjenci mogą rozruszać określone partie swojego ciała, a dodatkowo mobilizują się wzajemnie do ćwiczeń. Jest to także forma pewnej rywalizacji, korzystnie wpływającej na jakość wykonywanych czynności fizycznych. Formą wspomagającą opisywany powyżej proces rehabilitacyjny jest z pewnością szeroko pojęta fizykoterapia. Zalicza się do niej np. pole magnetyczne, laseroterapię, krioterapię lub elektroterapię (przykładem może być jonoforeza – zabieg mający na celu wprowadzenie substancji przeciwbólowej w głąb tkanek). Opisywane zabiegi mają w zasadzie działanie przeciwbólowe. Osoby starsze mające możliwość skorzystania z basenu również powinny to wykorzystać – można wówczas wykonywać szeroki wachlarz ćwiczeń, które wzmacniają strukturę kostną, ale również poprawiają wydolność organizmu. Osobom mniej sprawnym oraz obciążonym różnymi poważnymi chorobami zaleca się wykonywanie prostych ćwiczeń w zaciszu własnego domu. Wówczas można stosować nieskomplikowane ćwiczenia ogólnousprawniające, które w perspektywie czasu wzmocnią poszczególne partie ciała. Do tego rodzaju ćwiczeń zalicza się przede wszystkim różnego rodzaju skłony, skręty tułowia, półprzysiady, unoszenie zarówno rąk, jak i nóg do góry w pozycji leżącej i siedzącej. Przy tym rodzaju aktywności fizycznej wskazane jest kontrolowanie ciśnienia tętniczego krwi.

Aby uniknąć osteoporozy lub w znacznym stopniu zminimalizować jej wystąpienie, należy wdrożyć odpowiednie postępowanie profilaktyczne. W pierwszej kolejności należy zadbać o odpowiednią dietę. Musi być ona bogata w różnego rodzaju przetwory mleczne, np. jogurt, kefir, a także owoce, warzywa, chude mięso, ryby. Odpowiednio zbilansowana dieta jest w stanie uzupełnić niedobory wapnia, białka oraz fosforu. Dodatkowo, aby wzmocnić kości, należy suplementować witaminy D, K2, C. W kompleksowym postępowaniu profilaktycznym nie można zapomnieć o systematycznej aktywności ruchowej, mającej na celu zapewnienie właściwej postawy ciała. Natomiast nie jest wskazane nadużywanie alkoholu lub palenie papierosów.

Reasumując, należy stwierdzić, że osteoporoza jest poważną chorobą układu kostnego, doprowadzającą w perspektywie czasu do złamań kostnych. Aby temu zapobiec, należy wdrożyć właściwe postępowanie farmakologiczne połączone z odpowiednio dostosowaną aktywnością fizyczną. Precyzyjnie celowana profilaktyka może w dużym stopniu zapobiec omawianej chorobie i uchronić organizm przed nieprzewidzianymi zmianami patologicznymi.