Profilaktyka urazów i upadków wśród seniorów

W starszym wieku wydolność organizmu znacząco się zmniejsza, prowadząc do różnorodnych wypadków. Liczne urazy i upadki oraz ich rozmaite konsekwencje w obliczu starzejącej się populacji stanowią ogromny problem nie tylko medyczny, ale i ekonomiczny. U seniorów podczas całego dnia bardzo często dochodzi do upadków. Głównymi ich przyczynami są przede wszystkim:

• choroby, np. neurologiczne, sercowo-naczyniowe, psychiczne, zwyrodnieniowe,
• osłabienie pracy narządów, np. zmysłu, które gwarantują stabilność postawy,
• osłabiona orientacja przestrzenna,
• stosowane leki, które mogą doprowadzić do spowolnienia określonych odruchów,
• nieszczęśliwe i nieprzewidziane przypadki, np. śliskie lub nierówne podłoże.

Upadki u osób starszych stanowią bardzo złożony problem. Konsekwencją ich są liczne urazy, do których zalicza się m.in.: stłuczenia, zwichnięcia, skręcenia, naderwania, zerwania oraz złamania.
Na skutek wyżej wymienionych kontuzji bardzo ważne jest wprowadzenie określonego procesu leczniczego. Składa się on przede wszystkim z właściwej diagnostyki, prowadzącej do postawienia trafnej diagnozy, która z czasem przyczynia się do wprowadzenia właściwego leczenia. U seniorów bardzo ważna jest odpowiednia opieka medyczna. Przy nagłym pogorszeniu się stanu zdrowia na skutek urazu lub wypadku wskazana jest konsultacja medyczna. Sprawnie, a przede wszystkim szybko wprowadzone postępowanie lekarskie w dużym stopniu przyczynia się do skrócenia czasu rekonwalescencji. 
U seniorów bardzo często spotykamy się z ogromnym lękiem przed kolejnym urazem. Potrafi być on bardzo silny, powodując ograniczenie codziennej aktywności ruchowej. Wówczas osoba starsza boi się nawet wychodzić z domu, co może doprowadzić do ogólnego osłabienia całego organizmu. Nieszczęśliwych wypadków w życiu codziennym, zwłaszcza seniorów, nie da się całkowicie wyeliminować, ale można podjąć szereg działań mających na celu znaczne zmniejszenie ich występowania.

Aby zminimalizować ilość urazów oraz różnego rodzaju upadków, należy bezwzględnie zastosować się do poniższych zaleceń. Należy pamiętać, aby systematycznie wykonywać:

• Ćwiczenia wzmacniające – są bardzo różne, w zależności na jaką okolicę chcemy je wykonywać. Nie mogą one sprawiać bólu. U seniorów bardzo ważne jest wzmacnianie kończyn dolnych, które w dużej mierze zapewniają właściwe i bezpieczne poruszanie się. Nie można też zapomnieć o wzmacnianiu mięśni przykręgosłupowych. Mocne mięśnie grzbietu i narządu ruchu zapewniają właściwą sylwetkę podczas wykonywania czynności dnia codziennego.
• Ćwiczenia rozciągające – podczas tego rodzaju ćwiczeń łatwo zrobić sobie krzywdę, dlatego trzeba je wykonywać w sposób przemyślany i rozsądny. W starszym wieku tkanka mięśniowa staje się coraz mniej elastyczna, a co za tym idzie bardziej podatna na uszkodzenia. Omawiane ćwiczenia wzmacniają również ścięgna oraz zwiększają ruchomość stawów. Wpływają także w dużym stopniu na lepsze odżywienie mięśni, ponieważ mięśnie bardziej rozciągnięte przyjmują więcej substancji odżywczych dostarczanych z pożywieniem. Wykonywanie ćwiczeń rozciągających w dużej mierze wpływa również na utrzymanie prawidłowej sylwetki ciała i poprawia ogólną gibkość. Jeżeli jesteśmy odpowiednio rozciągnięci, zmniejszamy również ryzyko poważniejszej kontuzji podczas, np. upadku.
• Ćwiczenia koordynacyjne – głównym zadaniem tych ćwiczeń jest poprawa automatycznych reakcji organizmu, które odpowiedzialne są przede wszystkim za utrzymywanie prawidłowej równowagi oraz uzyskanie poprawy płynności poszczególnych ruchów. Koordynacja ruchowa, bez wątpienia, jest jedną z najważniejszych cech motorycznych. Podczas wykonywania tego rodzaju ćwiczeń ciało seniora wystawione zostanie na próbę zdolności utrzymania prawidłowej równowagi.
• Ćwiczenia równoważne – są to ćwiczenia polegające na kontroli naszego ciała w przestrzeni. Główną rolę odgrywa w tym procesie tzw. czucie głębokie (zmysł odpowiedzialny za orientację ułożenia ciała, bez kontroli wzrokowej). Tego rodzaju ćwiczenia w dużej mierze zapobiegają kontuzjom. Tę aktywność ruchową można wykonywać również na tzw. platformach dynamometrycznych. Są to urządzenia, na których wykonuje się rozmaite ruchy na kontrolowanym niestabilnym podłożu. Tego rodzaju trening ocenia nam także stopień ryzyka upadku, co w przypadku osób starszych jest kluczową rolą. Dzięki tego rodzajowi ćwiczeń, seniorzy są w stanie zapanować i przede wszystkim prawidłowo zareagować w sytuacjach kryzysowych, związanych z nagłą utratą równowagi.

W powyższym kompleksowym postępowaniu profilaktycznym ważne jest również właściwe postępowanie farmakologiczne. Zalecane jest przyjmowanie różnego rodzaju witamin oraz suplementów diety, które w perspektywie czasu wzmocnią organizm i sprawią, iż będzie on efektywnie wykonywał powierzane mu zadania. Po konsultacji lekarskiej polecane jest przyjmowanie preparatów na bazie glukozaminy, które są w stanie poprawić mobilność stawów. U seniorów stosowane są również iniekcje (zastrzyki) dostawowe, które odżywiają stawy, szczególnie narządu ruchu.
Nie można w profilaktyce zapomnieć również o odpowiedniej edukacji zdrowotnej. W dużej mierze uświadamia ona o różnych niebezpieczeństwach czyhających na seniora zarówno w domu, jak i poza nim. 
Aktywność ruchowa w życiu seniorów jest bardzo ważna, ale niestety niesie ona za sobą wiele niebezpieczeństw. Dlatego należy w sposób rozważny i przemyślany stosować się do powyższych rad, a wtedy życie codzienne będzie na pewno o wiele łatwiejsze i przede wszystkim przyjemniejsze.

dr n. med. Kamil Klupiński
Kierownik Działu Badawczo-Rozwojowego w Klinice Medical Magnus w Łodzi, fizjoterapeuta sportowy, specjalista rehabilitacji po podaniu komórek macierzystych CD 34+.