Rola kwasów omega-3 w terapiach wspomagających choroby krążeniowe i RZS

Kwasy omega-3

Kwasy omega-3 należą do rodziny wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Wśród nich najważniejsze są: kwas alfa-linolenowy (ALA), dokozaheksaenowy (DHA) oraz eikozapentaenowy (EPA). Kwasy te odgrywają szereg istotnych ról w funkcjonowaniu naszego organizmu, m.in. budują błony komórkowe, wspierają rozwój i funkcjonowanie układu nerwowego i odpornościowego.

Źródła pokarmowe kwasów omega-3

Żywieniowych źródeł kwasów omega-3 nie jest zbyt wiele. Kwas alfa-linolenowy (ALA) znajduje się głównie w produktach roślinnych, tj. siemieniu lnianym, oleju lnianym, oleju rzepakowym, nasionach chia, orze-
chach i nasionach. Kwasy EPA i DHA są obecne w tłustych rybach morskich, takich jak: śledź, makrela, łosoś, tuńczyk (w przypadku dziko żyjących ryb morskich trzeba brać pod uwagę zanieczyszczenia, takie jak metale ciężkie i polichlorowane bifenyle, które mogą kumulować się w ich organizmach), oraz słodkowodnych, np. w pstrągach. Dodatkowym źródłem tych kwasów mogą być również owoce morza oraz algi morskie – te ostatnie są wykorzystywane przy produkcji wegańskich suplementów diety. W tabeli zaprezentowano zawartość kwasu DHA w poszczególnych gatunkach ryb (w przeliczeniu na świeży surowiec). 

Zapotrzebowanie na kwasy omega-3 

Zapotrzebowanie na wielonienasycone kwasy tłuszczowe jest zależne od wieku, stanu fizjologicznego i stanu zdrowia. U osób dorosłych spożycie kwasu alfa-linolenowego powinno pokrywać ok. 0,5% energii, zaś zapotrzebowanie na kwasy EPA i DHA wynosi ok. 250 mg/dzień, co można osiągnąć poprzez spożywanie 2 porcji tłustych ryb tygodniowo. Dodatkowe porcje kwasu DHA rekomenduje się kobietom w ciąży oraz karmiącym piersią, ze względu na istotną rolę tego kwasu w rozwoju układu nerwowego dziecka i prawidłowy przebieg ciąży. Wyższą podaż kwasów omega-3 stosuje się również w celu prewencji lub wsparcia leczenia niektórych schorzeń, o czym w dalszej części artykułu. 

Kwas ALA jako ŹRÓDŁO EPA i DHA 

Wiele osób nie spożywa ryb w odpowiednich ilościach lub nie spożywa ich wcale. Czy zatem samo spożywanie kwasu ALA ze źródeł roślinnych wystarczy, czy mimo wszystko należy dostarczać organizmowi osobno EPA i DHA? Po części kwas ALA może zostać przekształcony/zmetabolizowany do kwasów DHA i EPA. Osobom niespożywającym ryb zaleca się dodatkowo suplementację tych kwasów tłuszczowych w postaci tranu lub kapsułek. Wśród suplementów dostępne są również preparaty wegańskie, w których źródło kwasów omega-3 stanowią algi z rodzaju Crypthecodinium cohnii lub Schizochytrium sp. Należy pamiętać, żeby suplementy przechowywać z dala od źródła światła oraz ciepła, aby zachować odpowiednią jakość produktu, gdyż kwasy omega-3 są niestabilne i szybko ulegają procesowi utleniania, przez co tracą swoje prozdrowotne właściwości.

Bezpieczeństwo spożywania ryb

Temat spożycia ryb wywołuje wiele kontrowersji, ponieważ ryby i owoce morza mogą być zanieczyszczone metalami ciężkimi (np. rtęcią i kadmem) oraz innymi szkodliwymi substancjami (np. dioksynami). W związku z tym zaleca się ograniczenie spożywania ryb z gatunków drapieżnych, które jako przedstawiciele ostatnich ogniw w łańcuchu pokarmowym mogą kumulować więcej tych substancji. Maksymalne poziomy zanieczyszczeń w rybach są regulowane w przepisach prawnych, więc nie należy się ich bać i całkowicie z nich rezygnować. Wykazano, że korzyści zdrowotne wynikające ze spożywania umiarkowanych ilości ryb przeważają nad wszelkim ryzykiem wynikającym z ekspozycji na substancje potencjalnie toksyczne. 

Rola kwasów omega-3 w terapii chorób układu krążeniowego

Kwasy omega-3 są wykorzystywane jako wsparcie farmakologiczne przy leczeniu schorzeń sercowo-naczyniowych. Badania wskazują, że ich przyjmowanie wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca, obniżeniem częstości występowania incydentów wieńcowych i udarów. Ich kardioprotekcyjny efekt jest związany głównie z działaniem antyarytmicznym oraz przeciwzapalnym. Ponadto kwasy omega-3 spowalniają proces tworzenia się blaszki miażdżycowej, wpływają na profil lipidowy, w tym obniżenie stężenia trójglicerydów oraz zwiększenie stężenia lipoprotei-
ny HDL (o dużej gęstości, tzw. dobrego cholesterolu) w surowicy, oraz wpływają na obniżenie ciśnienia krwi. Według rekomendacji w celu prewencji chorób sercowo-naczyniowych zaleca się, jak już wspomniano, spożywanie dwóch porcji ryb tygodniowo lub suplementację kwasów EPA + DHA w ilości 250 mg/d, co nie odbiega od zaleceń dla ogółu populacji dorosłych. U osób z już rozwiniętym schorzeniem zaleca się dawki nawet do 1000 mg/dzień. U pacjentów z hipertriglicerydemią (podwyższony poziom trójglicerydów w surowicy krwi) sugeruje się jako terapię wspomagającą przyjmowanie kwasów omega-3 w dawce 2–3 g/dobę, co może pomóc w redukcji trójglicerydów nawet o 30%. 

Inne czynniki żywieniowe wspierające leczenie schorzeń układu krążenia 

Obok kwasów omega-3, wiele innych substancji posiada korzystne właściwości w kontekście dietoterapii w aspekcie schorzeń sercowo-naczyniowych. Jedną z nich jest błonnik, czyli włókno pokarmowe nieulegające trawieniu w organizmie. Jego rozpuszczalna w wodzie frakcja przyczynia się do zmniejszonego wchłaniania, przez co wpływa m.in. na poprawę parametrów lipidowych we krwi. Błonnik rozpuszczalny w wodzie znajduje się m.in. w płatkach owsianych, nasionach roślin strączkowych, orzechach, owocach i warzywach. Kolejnymi cennymi substancjami są stanole i sterole roślinne, które występują naturalnie np. w olejach roślinnych, orzechach, nasionach oraz kiełkach pszenicy. Są one stosowane jako dodatek do miękkich margaryn i jogurtów. 

Poza dostarczaniem z dietą prozdrowotnych substancji, należy zwrócić uwagę na kaloryczność diety oraz utrzymywanie prawidłowej masy ciała. Nadwaga i otyłość są jednymi z najważniejszych czynników ryzyka schorzeń układu krążenia, a odpowiednia dieta jest pierwszym krokiem niezbędnym w eliminacji tego czynnika. 
 

Źródło: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, 2021.

Rola kwasów omega-3 w terapii RZS

Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba o podłożu autoimmunologicznym. Choroby autoimmunologiczne charakteryzują się nadmierną aktywnością układu odpornościowego, w wyniku czego powstają stany zapalne. Efektem tego jest uszkadzanie własnych tkanek i tym samym utrudnianie funkcjonowania narządów i układów. Kwasy omega-3 mogą z powodzeniem być wykorzystane w terapii RZS ze względu na swoje liczne korzystne właściwości. Kwasy te wyciszają nadmierną odpowiedź układu odpornościowego oraz zmniejszają liczbę uszkodzeń struktur komórkowych powstałych w wyniku toczącego się stanu zapalnego. Kwasy omega-3 są też silnymi przeciwutleniaczami, co oznacza, że ich regularne spożywanie zmniejsza ryzyko powstawania stresu oksydacyjnego, który nasila stany zapalne. Ponadto wykazano, że wysokie spożycie kwasów omega-3, które warunkuje ich wysoki poziom w surowicy krwi, jest ważnym elementem zmniejszania ryzyka zaostrzenia stanów zapalnych. W przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów warto również sięgać po oleje bogate w kwas gamma-linolenowy, który działa pozytywnie na przebieg chorób zapalnych.

Inne czynniki żywieniowe wspierające leczenie RZS 

Dieta w RZS powinna mieć przede wszystkim charakter przeciwzapalny, co można osiągnąć poprzez np. wysokie spożycie antyoksydantów. Antyoksydanty (inaczej przeciwutleniacze) to szeroka grupa substancji, których zadaniem jest zmniejszanie stresu oksydacyjnego. Stan zapalny sprzyja zarówno powstawaniu, jak i zaostrzaniu stanów zapalnych. Bogatym źródłem tych związków są świeże owoce, warzywa, zioła, oleje roślinne, orzechy oraz kakao. Ciekawym aspektem jest stosowanie diety roślinnej, w której mięso, a nawet wszystkie produkty odzwierzęce zastępuje się roślinnymi źródłami białka, np. roślinami strączkowymi (jak w przypadku diety wegańskiej). Badania wskazują na korzystny wpływ tego sposobu żywienia na stan zdrowia osób z RZS. Oprócz eliminacji mięsa, zasadne jest unikanie nadmiaru soli, cukru oraz kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans, które znajdują się np. w twardych margarynach, daniach typu fast food, tłustych przekąskach oraz słodyczach. 

Kwasy omega-3 to składniki o bardzo szerokim korzystnym działaniu na funkcjonowanie organizmu. Ich spożycie wspiera nie tylko odporność, budowę i działanie układu nerwowego, ale również może być ważnym wsparciem w prewencji i leczeniu wielu schorzeń ze współistniejącym stanem zapalnym. 

Rekomendowane spożycie dla dorosłych wynosi ok. 250 mg/dobę, co można osiągnąć poprzez spożywanie 2 porcji tłustych ryb morskich tygodniowo. W przypadku pewnych schorzeń, np. RZS, konkretny efekt zdrowotny wymaga stosowania większych ilości tych kwasów tłuszczowych. Powinno to być skonsultowane z lekarzem prowadzącym ze względu na możliwość zaistnienia interakcji między lekami i kwasami omega-3.