Szałwia lekarska – właściwości, stosowanie, leczenie

Szałwia lekarska – właściwości

Szałwia lekarska (Salvia officinalis) to jedna z najważniejszych roślin uprawnianych przez człowieka. Uważana jest wręcz za roślinę „magiczną”. Jej lecznicze właściwości były opisywane w starożytnej Grecji przez Dioskuridesa, Pliniusza i Hipokratesa, nazywanego ojcem medycyny. Szałwia lekarska jest rośliną z rodziny Jasnotowatych (Lamiaceae) i jednocześnie najbardziej popularną odmianą szałwii.

Szałwia charakteryzuje się aromatycznym zapachem, a okres jej kwitnienia przypada na czerwiec i lipiec. Pochodzi z obszarów śródziemnomorskich, ale jest hodowana z powodzeniem na całym świecie, głównie w Ameryce, Azji i Europie Środkowej, również w Polsce. Surowcami zielarskimi szałwii są liść szałwii oraz ziele szałwii. Bogate są one w prawdziwy zdrowotny eliksir, którym jest szałwiowy olejek eteryczny.

Wśród substancji czynnych znajdujących się w szałwii lekarskiej można wymienić terpeny (m.in. tujon, cyneol, borneol, seskwiterpeny, triterpeny, kwas fumarowy, garbniki, kwasy wielofenolowe, flawonoidy, karoten, sole mineralne i witaminy A, B i C. To dzięki tym związkom szałwia lekarska wykazuje wielokierunkowe działanie farmakologiczne.¹ Szałwia lekarska jest najbardziej znana ze swojego silnego działania antyseptycznego – przeciwzapalnego, przeciwgrzybicznego i przeciwbakteryjnego, zwłaszcza wobec bakterii Gram-dodatnich.² Siła działania szałwii wobec bakterii Proteus vulgaris i Shigella flexnerei porównywalna jest z niektórymi antybiotykami.³ Wyciągi z szałwii działają również rozkurczowo i żółciopędnie co ma zastosowanie w leczeniu chorób układu pokarmowego. Wiele badań dowodzi również, że szałwia wykazuje działanie przeciwcukrzycowe i moczopędnie.
 

Zastosowanie szałwii lekarskiej

Szałwię lekarską można znaleźć na sklepowych półkach głównie w postaci suszonej. Napary z szałwii stosuje się do płukania jamy ustnej, gardła, przy ropnym zapaleniu dziąseł i anginie. Szałwię można również z powodzeniem wykorzystać do okładów trudno gojących się i ran, i owrzodzeń. Szałwia przygotowana jako herbata pomoże złagodzić biegunkę, a także dolegliwości występujące w okresie menopauzy. Częste picie herbatek z szałwii wspomoże również prawidłowe funkcjonowanie serca i układu krążenia.

Szałwia lekarska ma również szerokie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Można ją znaleźć na sklepowych półkach jako dodatek płynów do płukania ust, dezodorantów, mydeł, toników, kremów, balsamów, past do zębów, szamponów, preparatów odkażających i wielu innych. Olej szałwiowy można znaleźć również w kompozycjach męskich wód toaletowych i perfumowanych. Dzięki swoim antyseptycznym właściwościom szałwia stosowana jest także jako składnik preparatów kosmetycznych dedykowanych osobom ze skórą łojotokową i trądzikową.⁴

Dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym i zawartości substancji biologicznie czynnych szałwia stosowana jest również w wielu produktach spożywczych jako naturalny, bezpieczny konserwator, jednocześnie dodając produktom wyjątkowego smaku. Używana jest do aromatyzowania mięs, ser, ostrych sosów i napojów alkoholowych.⁵

Szałwia w leczeniu chorób

Szałwia ma zastosowanie w leczeniu wielu chorób, wśród nich wymienia się m.in.:

• Zaburzenia trawienne
• Bóle brzucha
• Nieżyty górnych dróg oddechowych
• Zapalenie jamy ustnej, gardła, dziąseł, migdałków
• Zapalenie skóry
• Czyraki
• Stany niepokoju⁶

Szałwia w leczeniu zaburzeń poznawczych i chorobie Alzheimera⁷

W jednym z badań skupiających się na właściwościach prozdrowotnych szałwii dowiedziono, że szałwia lekarska oraz hiszpańska może mieć zastosowanie w leczeniu choroby Alzheimera. Zwiększają one zdolności poznawcze i poprawiają nastrój. Uważa się, że jest to efektem częściowego lub całkowitego hamowania aktywności acetylocholinoesterazy oraz butyrylocholinoesterazy przez te gatunki szałwii.⁸

Szałwia w leczeniu nadmiernego pocenia towarzyszącego nowotworom

Ciekawym zastosowaniem szałwii jest leczenie nadmiernego pocenia się w przebiegu choroby nowotworowej. W badaniach opisano przypadek pacjentki, której na tę dolegliwość nie pomagały żadne standardowo stosowane leki – m.in. paracetamol i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne. Chora piła 200ml naparu z szałwii trzy razy dziennie i już po trzech dniach codziennego stosowania pocenie uległo znacznemu zniwelowaniu. Co więcej, napary z szałwii mogą być również pomocne w przypadku uderzeń gorąca i nocnych potów u kobiet w okresie menopauzy. Uważa się, że jest to spowodowane pobudzeniem kory nadnerczy i stymulację wydzielania glikokortykosteroidów przez szałwię.⁹

Szałwia lekarska w codziennej diecie

Bazując na suszonych listkach szałwii można przygotować wiele ciekawych i smacznych napojów o prozdrowotnych właściwościach. Jest to np. szałwia zaparzona w szklance mleka z dodatkiem miodu. Taki napój dobrze nawilży i zdezynfekuje gardło. Na bazie szałwii można przygotować również szałwiowe wino, które pomoże przy problemach trawiennych. Wystarczy 200g suszonej szałwii zalać dwoma litrami białego wytrawnego wina i dodać 100 ml spirytusu. Taką mieszaninę należy macerować przez 10 dni, a następnie przecedzić i przelać do butelek. W walce z rozstępami pomoże za to ocet szałwiowy, którego bazę stanowią świeże listki szałwii. W domowej aptece zawsze warto mieć również syrop szałwiowy przeciw infekcjom. Wystarczy zagotować szklankę wody z łyżką suszonej szałwii, małą cebulą, łyżką suszonego tymianku oraz 100 g cukru trzcinowego. Taki syrop działa wykrztuśnie, przeciwzapalne, antybakteryjnie i przeciwgrzybicznie.¹⁰

Bibliografia:

1. Biotechnologia.pl, Szałwia lekarska – zastosowanie w kosmetyce, https://biotechnologia.pl/kosmetologia/szalwia-lekarska-zastosowanie-w-kosmetyce,12711
2. Hać-Szymańczuk, E., Lipińska, E., Błażejak, S., & Bieniak, K. (2011). Ocena aktywności przeciwbakteryjnej szałwii lekarskiej (Salvia officinalis L.). Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 44(3), 667-672.,   https://ptfarm.pl/pub/File/bromatologia_2011/3/667-672.pdf
3. Gniewosz, M., Kraśniewska, K., Węglarz, Z., & Przybył, J. L. (2012). PORÓWNANIE PRZECIWDROBNOUSTROJOWEJ AKTYWNOŚCI ETANOLOWEGO I WODNEGO EKSTAKTU Z SZAŁWII LEKARSKIEJ (Salvia officinalis L.). Brom. Chem. Toksykol, 45, 743748., https://www.researchgate.net/publication/235930597_The_Comparison_of_Antimicrobial_Properties_of_Ethanolic_and_Aqueous_Extracts_From_Sage_Salvia_Officinalis_L
4. Poradnik zielarski, Szałwia lekarska,  https://www.poradnikzielarski.pl/ziola-lecznicze/szalwia-lekarska-wszechstronny-surowiec-leczniczy.html
5. Gajewska, A., & Krajnik, M. (2006). Szałwia w leczeniu nadmiernej potliwości u pacjentki z zaawansowaną chorobą nowotworową. Polska Medycyna Paliatywna, 5(4), 177-180., https://core.ac.uk/download/pdf/268447742.pdf
6. Sekrety Zdrowia, Szałwia ma wszechstronne działanie. Receptury sprzed wieków, https://sekrety-zdrowia.org/szalwia-lekarska-przepisy-lecznicze-olejek-szalwiowy-ocet-szalwiowy/