Brak wyników

Zdrowie

25 marca 2022

NR 8 (Marzec 2022)

Kleszczowe zapalenie mózgu – co warto wiedzieć?

0 588

Sezon wiosenny oraz piękna pogoda sprzyjają spacerom w lasach. Seniorzy cenią sobie dostęp do natury, gdzie uprawiają sport lub spędzają czas z wnukami. Wielu z nich nie zdaje sobie jednak sprawy, jakie zagrożenie stanowią w lasach kleszcze oraz przenoszone przez nie choroby. W poniższym artykule przedstawiono, w jaki sposób należy chronić się przed kleszczowym zapaleniem mózgu, niebezpieczną chorobą spowodowaną ukąszeniem pajęczaka.

Kleszczowe zapalenie mózgu – ogólne informacje

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to wirusowe zapalenie mózgu, które jest określane również jako wczesnoletnie zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. Choroba ta wywołana jest najczęściej przez wirusa z grupy B, wnikającego do organizmu ludzkiego w następstwie ukąszenia przez kleszcza. Wiele ekspertów podkreśla, że KZM stanowi większe zagrożenie dla zdrowia i życia niż borelioza. Według Państwowego Zakładu Higieny w Polsce co roku odnotowywanych jest kilkaset ciężkich przypadków KZM, które wymagają hospitalizacji. Obecnie chorobę tę leczy się jedynie objawowo.
Jeśli chodzi o występowanie kleszczy, Polska zaliczana jest do krajów europejskich, w których pajęczaki te występują najczęściej. Obecnie w naszym kraju rozpoznanych jest 20 odmian kleszczy. W Polsce najpopularniejszym gatunkiem jest kleszcz pastwiskowy i to właśnie on jest najczęstszym źródłem przenoszenia wirusa na człowieka. Największe ogniska endemiczne KZM w Polsce występują w województwach północno-wschodnich, a więc pomorskim, zachodniopomorskim, podlaskim i warmińsko-mazurskim. W Europie kleszczowe zapalenie mózgu często występuje również w: Austrii, Szwajcarii, Niemczech, Czechach, na Węgrzech, Słowacji czy w Wielkiej Brytanii,. 
Niestety największa aktywność kleszczy objawia się wraz ze wzrostem temperatur, kiedy to najwięcej osób wybiera się na spacery (od marca do listopada). 

Objawy KZM

U większości osób kleszczowe zapalenie mózgu przebiega bezobjawowo, a jedynym czynnikiem potwierdzającym przebycie choroby jest potwierdzenie serologiczne. Kleszczowe zapalenie mózgu może przebiegać w dwóch fazach. Okres inkubacji wynosi 2–28 dni i podczas jego trwania wirus rozmnaża się w komórkach w miejscu ukłucia, przemieszczając się do sąsiednich węzłów chłonnych oraz narządów. Po tym okresie obserwuje się pierwsze stadium choroby, które przebiega podobnie do grypy. W trakcie pierwszego etapu obserwuje się: 

  • gorączkę,
  • katar,
  • gorsze samopoczucie,
  • bóle stawów,
  • bóle głowy,
  • brak apetytu czy nudności. 

Powyższe symptomy mogą trwać do ośmiu dni, w trakcie których wirus dostaje się do ośrodkowego układu nerwowego drogą krwionośną. Następnie po okresie ok. czterech tygodni od ukłucia kleszcza następuje drugie stadium choroby, które ma o wiele cięższy przebieg, a mianowicie może mieć postać oponową, mózgową, mózgowo-rdzeniową lub mózgowo-oponowo-rdzeniową. W trakcie tej fazy chory może gorączkować nawet do 41°C. Najczęściej jednak występuje postać oponowa KZM, która jednocześnie jest najlżejszą odmianą tej choroby. Wówczas obserwuje się takie objawy, jak: ból głowy, sztywność karku, wymioty, ogólne osłabienie, bóle mięśniowe, bóle kostno-stawowe, niedowłady kończyn i wiele innych.

Leczenie 

Niestety nie ma na rynku żadnej metody leczenia kleszczowego zapalenia mózgu. Możliwe jest jedynie leczenie objawowe w postaci preparatów przeciwgorączkowych, przeciwbólowych czy przeciwobrzękowych. Dlatego w przypadku tego schorzenia kluczową rolę pełni profilaktyka, którą dzieli się na preekspozycyjną oraz postekspozycyjną.

Profilaktyka 

Szczepienie 
(metoda preekspozycyjna)

Ta forma zabezpieczenia przed KZM jest zalecana osobom, które stale przebywają lub mieszkają w miejscach o nasilonym występowaniu choroby, czyli w lasach. Zaleca się ją również rolnikom, turystom, młodzieży, dzieciom czy seniorom, którzy narażeni są na ciężki przebieg choroby. Najlepszym momentem na szczepienie przeciwko KZM jest zima. Poniżej znajduje się opisany schemat prawidłowo przeprowadzonego szczepienia. 
W medycynie mamy do czynienia ze szczepionką, która nie chroni nas przed kleszczami, lecz przed chorobą wywołaną przez te pajęczaki, a więc przed kleszczowym zapaleniem mózgu. Warto korzystać ze szczepień przeciwko KZM, ponieważ ta choroba stanowi schorzenie wysokiego ryzyka, a do tej pory nie wynaleziono na nie lekarstwa. Szczepionka inicjuje wytwarzanie przeciwciał ochronnych, które zapobiegają rozwojowi wirusa po ukąszeniu. Pamiętajmy, że wirusowe zapalenie mózgu atakuje układ nerwowy, a jego powikłania mogą doprowadzić do trwałego kalectwa lub zgonu.

Ochrona osobista 
(metoda preekspozycyjna)

Najprostsza profilaktyka ochrony przed kleszczami. Polega na zastosowaniu odpowiedniej odzieży w trakcie przebywania w lesie lub na łące, tj. obcisłe długie spodnie, kalosze, skarpety. Należy również pamiętać o dokładnym i regularnym obserwowaniu wszelkich plamek na ciele po wizycie w lesie oraz o wczesnym i ostrożnym usuwaniu z ciała kleszcza. Można go usunąć za pomocą pincety lub specjalnych zestawów do usuwania kleszczy dostępnych w aptece. Ważne, aby usunąć go z ciała wyrywając go, bez zbędnego kręcenia, które może spowodować wyciśnięcie z niego chorobotwórczej zawartości do ciała. Warto pamiętać, że ukłucie kleszcza jest zazwyczaj bezbolesne dzięki znieczulającym właściwościom śliny tych małych pajęczaków, co często osłabia ludzką czujność. Jeśli zauważymy kleszcza w miejscu na ciele, które jest trudno dostępne, warto poprosić kogoś o pomoc lub udać się do lekarza.

Uodpornienie bierne 
(profilaktyka postekspozycyjna)

Metoda ta polega na zaaplikowaniu choremu immunoglobuliny w ciągu 48–96 godzin po ukłuciu kleszcza. W przypadku podejrzenia kleszczowego zapalenia mózgu konieczna jest konsultacja lekarza oraz wprowadzenie odpowiedniej hospitalizacji.

Kiedy należy się zaszczepić? 

Sezon żerowania kleszczy przypada na okres letni. Wtedy to właśnie najwięcej osób spędza czas na świeżym powietrzu, przez co naraża się na ukąszenie. Większość osób niestety o profilaktyce przed KZM myśli dopiero w dniu poprzedzającym wizytę w lesie, a szczepienie należy zaplanować dużo wcześniej, ponieważ dopiero po podaniu drugiej dawki zyskuje się ochronę przed kleszczowym zapaleniem mózgu. Podanie pierwszej dawki zaleca się wykonać zimą, gdy aktywność kleszczy jest ograniczona. Kolejna dawka powinna zostać podana po 1–3 miesiącach lub po dwóch tygodniach, jeśli korzysta się z przyspieszonego schematu szczepień. To właśnie w trakcie podawania drugiej dawki dochodzi do uodpornienia, jednak szczepienie należy powtórzyć przed następnym sezonem – 5–12 miesięcy od drugiej dawki. Aby zachować bezpieczeństwo i ochronę szczepienie powtarza się, podając jedną dawkę co pięć lat, a w przy-
padku osób starszych co trzy lata. 
Pamiętajmy, że nie każde ukłucie kleszcza przenosi wirus kleszczowego zapalenia mózgu. Nie bójmy się przebywać na łonie natury, zwłaszcza w sezonie wakacyjnym. Aby bezpiecznie spędzać czas na świeżym powietrzu, należy wprowadzić do swojego życia wspomnianą profilaktykę, która może uchronić nas przed przykrymi konsekwencjami ukąszenia kleszcza.

Przypisy