Wpływ selenu na zdrowie seniora

Dzienna norma spożycia selenu przez Polki to 55 µg. Polacy powinni natomiast przyjmować 70 µg tego pierwiastka w skali doby. Jeśli zaś chodzi o kwestię suplementacji, warto podkreślić, że standardową dawką, którą stosuje się w ramach profilaktyki niedoborów (tj. ich wyrównania oraz niedopuszczenia do powstawania), jest dawka 100 mcg dziennie. 
W niektórych przypadkach, kiedy chodzi o wspomaganie leczenia, zaleca się spożywanie 200 mcg selenu dziennie. Taka kuracja powinna trwać przez określony czas, z okresową kontrolą stężenia selenu we krwi. Natomiast maksymalna dzienna dawka to 255 mcg na dzień. Takie jest aktualne (tegoroczne) stanowisko EFSA dotyczące suplementacji selenu. 
Wartości te nie są przypadkowe. Wynikają one stąd, iż polska gleba charakteryzuje się wyjątkowo niską zawartością selenu, a co za tym idzie – w naszych rodzimych roślinach tego pierwiastka jest bardzo niewiele. Z tego względu jesteśmy mocno narażeni na niedobory selenu, a to z kolei stanowi realne zagrożenie dla naszego zdrowia, szczególnie w przypadku osób starszych. 

Co to jest selen i jak wpływa na ludzki organizm?

Selen to mikroelement, którego naprawdę nieduża dawka jest niezbędna dla zachowania organizmu w dobrym zdrowiu. Groźny okazuje się jednak nie tylko niedobór, ale również nadmiar tego pierwiastka w organizmie. Gdy jego stężenie jest zbyt niskie, bardzo szybko można zauważyć konsekwencje tego stanu, takie jak: wzmożone wypadanie włosów, trudności z koncentracją, nieprawidłowości w zakresie działania mięśni oraz zaburzenia układu odpornościowego. 
Przekroczenie optymalnej dawki selenu przyjmowanej wraz z dietą u osoby zdrowej zdarza się sporadycznie. Podobnie jest w przypadku prawidłowej suplementacji. Jeśli pozostaje ona zgodna z właściwymi normami, czyli w zakresie od 100 do 200 mcg selenu na dobę, nie ma ryzyka przekroczenia wymienionych limitów. Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że brak przyjmowania preparatów z selenem praktycznie zawsze będzie wiązał się z występowaniem jego niedoborów.
Dobrze jest również wiedzieć, że selen pozostaje też istotny dlatego, że jest on jednym z najważniejszych elementów budulcowych aminokwasów, konkretnie selenometioniny oraz selenocysteiny. 
Selenometionina pomaga w procesie ochrony komórek przed szkodliwym wpływem stresu oksydacyjnego oraz wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Z kolei selenocysteina to recepta na właściwe działanie tarczycy, a także na zdrowe i mocne włosy oraz paznokcie. 

Jak objawia się niedobór selenu?

Niedobory selenu w ludzkim organizmie mogą być jedną z przyczyn rozwijania się nowotworów oraz nieprawidłowości w obrębie układu sercowo-naczyniowego. Objawy niedoboru selenu to m.in.:

• zaburzenia nastroju,
• pogorszenie działania układu immunologicznego,
• spadek odporności,
• negatywne oddziaływanie na procesy spermatogenezy,
• obniżenie płodności u mężczyzn. 

Ponadto niedostateczny poziom selenu ma również związek z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy i innymi chorobami tego narządu. 
Niedobór selenu można zauważyć np. u ludzi chorujących na AIDS, cierpiących z powodu chorób naczyniowych, ostrego zapalenia trzustki, mukowiscydozy, retinopatii, reumatyzmu, niewydolności nerek oraz depresji i rozmaitych chorób o charakterze autoimmunologicznym.
Warto wspomnieć, że w przypadku chorób przewlekłych związanych z utrzymującym się stale stanem zapalnym niedobory selenu stwierdzane są częściej. Związane jest to z jego rolą w organizmie. Selen łagodzi stany zapalne, a choroby przewlekłe go nasilają, stąd wyższe jego zużycie i tym samym większe ryzyko pojawienia się niedoborów. 

Niedobór selenu – przyczyny

Poziom selenu w produktach spożywczych jest ściśle uzależniony od tego, jak dużo tego pierwiastka występuje w glebie oraz wodzie. Niedobory selenu występują wśród ludzi, którzy zamieszkują tereny ubogie w selen. Jak już wspomniano wcześniej, są to np. Chiny i Polska, a także inne państwa zlokalizowane na Starym Kontynencie. 
Należy jednak wspomnieć, że Chiny mają pod tym względem udokumentowaną najtrudniejszą sytuację, ale zjawisko to ściśle dotyczy określonych prowincji, a nie całego kraju. W Polsce, Europie i w Skandynawii problem nie jest aż taki głęboki, a więc patologiczne niedobory selenu nam nie grożą. Niemniej wciąż pozostajemy narażeni na przewlekłe niedobory, które wpływają niekorzystnie na kondycję i nasze zdrowie.
Dalsze wnioski dotyczyć będą zatem braku możliwości zbilansowania diety pod kątem selenu z racji jego niedoboru w naszych glebach. 
Słuszny jest zatem wniosek, że niedobór selenu jest konsekwencją niezbilansowanej diety i zaniedbań w obrębie odżywiania organizmu. Mowa np. o niedożywieniu, jadłospisie składającym się głównie z wysokoprzetworzonych produktów, doprowadzaniu do wystąpienia stanów zapalnych jelit oraz schorzeń skutkujących nieprawidłowościami, takimi jak chociażby zespół krótkiego jelita. Również problemy w postaci niewydolności nerek i zaburzeń funkcjonowania wątroby mogą być przyczynami zbyt małej ilości selenu w organizmie.

W jakiej żywności szukać selenu?

Najlepszymi źródłami tego pierwiastka w diecie są takie produkty, jak: mięsa, podroby, ryby, owoce morza i skorupiaki, a także wszelkiego rodzaju zboża i makarony. Ponadto selen znajdziemy także w nabiale i najróżniejszych owocach i warzywach, w szczególności w cebuli, czosnku, białej kapuście, szparagach, brokułach i strączkach.
Co ciekawe, pierwiastek ten występuje też w grzybach, szczególnie w borowikach. Jednak mimo iż selen można znaleźć w wielu roślinach, to jego właściwą ilość w diecie najłatwiej uzyskać poprzez jedzenie produktów zwierzęcych. 
W tym miejscu warto także zastanowić się nad tym, co wpływa na lepszą przyswajalność selenu. I tu trzeba wskazać na inne składniki odżywcze, przede wszystkim witaminy A, C i E oraz białko. 
Z kolei prawidłową wchłanialność tego pierwiastka zdecydowanie utrudniają metale ciężkie i siarka w codziennej diecie. 
Osoby narażone na niedobory selenu powinny oczywiście skupiać się na tym, aby jeść produkty, które go zawierają, ale warto też włączyć do swojego menu suplementy diety z selenem. Jednak zanim podejmie się podobne kroki, dobrze i bezpiecznie jest wykonać badanie poziomu selenu we krwi. 

Selen a zdrowie tarczycy

Niedobory selenu i niedoczynność tarczycy mają ze sobą wiele wspólnego. Wspomniana nieprawidłowość w funkcjonowaniu tarczycy to stan zapalny tego narządu. Kiedy dochodzi do niedoczynności, tarczyca wytwarza zbyt małą ilość niezbędnych hormonów, a z czasem w ogóle przestaje je produkować. W końcu może to doprowadzić do wystąpienia choroby Hashimoto, zwanej też autoimmunologicznym albo limfocytowym zapaleniem tarczycy. 
Choroba Hashimoto należy do grupy schorzeń autoimmunizacyjnych i niekiedy używa się w stosunku do niej określenia „choroba z autoagresji”. Odnosi się ono do tego, że choroba Hashimoto wywołuje stan, w którym układ odpornościowy chorego zaczyna traktować część swoich własnych tkanek tak, jakby były one ciałem obcym i z tego względu podejmuje próbę ich zniszczenia. Wokół traktowanych w taki sposób tkanek wytwarza się wówczas stan zapalny.
Na choroby tarczycy szczególnie mocno narażone są osoby starsze i niestety w wielu przypadkach pozostają one niezdiagnozowane. Dzieje się tak dlatego, że objawy takiego stanu chorobowego u seniorów do złudzenia przypominają np. zaburzenia pracy jelit, mięśnia sercowego czy też układu nerwowego. Ponadto, jeśli dochodzi do dysfunkcji tarczycy u seniorów, może to nieść ze sobą takie konsekwencje, jak: dezorientacja, depresja, utrata równowagi oraz niewydolność serca. Oznacza to, że kontrolowanie poziomu selenu w organizmie jest niezwykle ważne, ponieważ może to realnie zapobiec problemom w postaci nieprawidłowego działania tarczycy, w tym również chorobie Hashimoto. 

Selen jako profilaktyka nowotworów 

Związek pomiędzy selenem a próbą zapobiegania zachorowaniu na raka pozostaje złożony i wciąż nie jest on w pełni poznany przez naukowców. Istnieje wiele badań, których wyniki zawierają sugestię, że selen może pozytywnie wpływać na zmniejszenie ewentualnego ryzyka wystąpienia nowotworów, ale nie jest to jednoznaczna wiedza. 
W niektórych badaniach obserwacyjnych udało się wykazać, iż osoby, u których odnotowano poziom selenu we krwi w zakresie wartości optymalnych, mają niższe predyspozycje w kontekście rozwoju raka w stosunku do ludzi, u których poziom selenu jest niewystarczający. Szczególnie dotyczy to nowotworów: prostaty, płuc, piersi, jajników oraz jelita grubego. Jest to jednak niejednoznaczny obraz tego zjawiska, ponieważ inne badania obserwacyjne nie wykazały żadnego związku pomiędzy poziomem selenu a profilaktyką nowotworów. Obrazy kliniczne są więc w tym przypadku różne i pozostają wobec siebie sprzeczne, co powinno stanowić punkt wyjścia do prowadzenia dalszych badań. 
Z czego wynikają sugestie, że selen może zapobiegać nowotworom? Głównie z tego, że pierwiastek ten ma możliwości naprawcze względem DNA, dzięki czemu zmniejsza ryzyko występowania rozmaitych mutacji, które realnie mogą stwarzać warunki do zachorowania na raka. Ponadto selen stymuluje pracę układu immunologicznego, co jest istotne w procesie zwalczania komórek nowotworowych. Wreszcie pierwiastek ten może hamować angiogenezę nowotworową (tj. powstawanie nowych naczyń układu krwionośnego), czyli proces, za którego pośrednictwem komórkom rakowym dostarczane są składniki odżywcze oraz tlen. 

Zdrowie seniora a selen, czyli o tym, jak zapobiegać chorobom Alzheimera i Parkinsona

Korzystny wpływ selenu na ludzki organizm dotyczy także oddziaływania na układ nerwowy, co wynika z jego aktywności antyoksydacyjnej. Pierwiastek ten jest w stanie znacząco ograniczyć proces nagromadzania się pozakomórkowych płytek β-amyloidowych w mózgu. To bardzo ważne, ponieważ wymienione płytki stanowią jeden z istotniejszych czynników występowania takich problemów jak demencja starcza oraz choroba Alzheimera. 
Istnieją również wiarygodne badania, z których wynika, że selen ma także działanie protekcyjne w stosunku do neuronów, ponieważ zmniejsza on negatywny wpływ produktów peroksydacji lipidów. Ponadto na podstawie badań przeprowadzonych na zwierzętach zaobserwowano, iż selen może występować jako element skutecznej profilaktyki choroby Parkinsona i/lub wspomagać leczenie tego problemu. Jest to realne ze względu na fakt, iż dochodzi wówczas do hamowania przebiegu spowalniania ruchu i minimalizowania uszkodzeń DNA białych krwinek. 

Kwestia astmy oskrzelowej i selenu

Astma oskrzelowa to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych. Jej cechą charakterystyczną jest występujący w jej przebiegu skurcz oskrzeli, a także wytwarzanie się nadmiernej ilości wydzieliny śluzowej oraz nadwrażliwość na różne czynniki zewnętrzne. Wyniki badań naukowych sugerują, że selen może mieć korzystny wpływ na przyspieszenie procesu zdrowienia pacjentów cierpiących z powodu astmy oskrzelowej. Osoby chore, w których krwi odnotowano wyższy poziom tego pierwiastka, doświadczały także efektywniejszej pracy płuc, co z kolei przekładało się na mniejszą częstość zaostrzeń schorzenia i wreszcie na rzadszą potrzebę stosowania lekarstw o działaniu przeciwzapalnym. 
Przyczyny pozytywnego wpływu selenu na stan zdrowia pacjentów z astmą oskrzelową nie są w pełni jasne i poznane, ale najprawdopodobniej ma to związek z właściwościami antyoksydacyjnymi tego pierwiastka. Selen okazuje się dobrym wsparciem w procesie neutralizowania wolnych rodników, które jak wiadomo uszkadzają komórki i tkanki, w tym również komórki zlokalizowane w drogach oddechowych. Ponadto selen z całą pewnością ma znaczenie dla regulacji układu odpornościowego, co oddziałuje na zmniejszenie istniejących stanów zapalnych oraz nadreaktywność dróg oddechowych. Należy jednak pamiętać, iż mimo tak optymistycznych wniosków płynących z bieżących badań wciąż potrzebne są dalsze prace naukowe, aby potwierdzić skuteczność selenu we wskazanym obszarze.
Jednocześnie warto mieć na uwadze to, że astma oskrzelowa może mieć ogromny wpływ na jakość życia seniorów, ponieważ choroba ta utrudnia wiele codziennych czynności, takich jak chociażby wchodzenie po schodach. Ponadto dolegliwość ta zwiększa również ryzyko powikłań, np. infekcji płuc lub serca. Dlatego nie powinno się ignorować objawów tego schorzenia. 

Jak suplementować selen?

W preparatach dostępnych w aptekach selen można spotkać pod dwiema postaciami: organiczną i nieorganiczną. 
Organiczna forma w postaci drożdży selenowych może wykazywać najwyższy poziom biodostępności nawet na poziomie 88%. Selenometionina pochodząca z żywności zwykle wchłania się w 50–60%.
Wszystko jest w tym przypadku zależne od źródła pokarmowego: z produktów zwierzęcych wchłanialność jest wyższa, z produktów roślinnych nieco niższa. Natomiast formy nieorganiczne selenu wchłaniają się o wiele gorzej, w ok. 10%. Co zatem warto wiedzieć? Otóż to, że:

• Najlepiej przyswajalnymi formami selenu są selenocysteina i selenometionina, czyli przede wszystkim selen pochodzący bezpośrednio z pożywienia.
• Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności utrzymuje, że optymalna dzienna dawka selenu w skali doby dla osoby dorosłej to 70 µg (u mężczyzn).
• Pierwiastek ten dobrze jest przyjmować w tandemie z białkami oraz ich pochodnymi (np. metioniną), jak również z witaminami A i E. Wszystko po to, aby zwiększyć przyswajalność selenu.

Dlaczego osoby starsze powinny suplementować selen?

Seniorzy są mocno narażeni na problem w postaci niedoboru selenu przez wzgląd na fakt, że ich organizmy pozostają znacznie mniej wydajne, jeśli chodzi o wchłanianie i korzystanie z dobrodziejstw tego pierwiastka. Jednocześnie zapotrzebowanie na selen wśród osób starszych pozostaje takie samo jak u ludzi młodych i w średnim wieku. 
Oto kilka zalet włączenia suplementów z selenem do seniorskiej diety:

• poprawa działania układu odpornościowego,
• zmniejszenie ryzyka wystąpienia infekcji,
• profilaktyka chorób mięśnia sercowego oraz tarczycy,
• polepszenie pamięci oraz zdolności koncentracji. 

Podsumowanie 

Selen jest pierwiastkiem, który mimo swojego śladowego charakteru jest niezwykle ważny dla ludzkiego zdrowia. Osoby w starszym wieku są szczególnie narażone na niedobory selenu, a w związku z tym także na związane z tym stanem powikłania, nierzadko bardzo poważne. Jednocześnie warto pamiętać, że przed podjęciem decyzji o przyjmowaniu suplementów diety zawierających selen należy skonsultować się w tej sprawie z lekarzem i nigdy nie przekraczać zalecanej dziennej dawki takich preparatów. Warto też sięgnąć po preparat o wysokiej jakości i potwierdzonym bezpieczeństwie.