Obowiązki właścicieli psów

Wstęp – regulacje prawne

Współczesny świat, warunki współżycia społecznego wymogły na ustawodawcy stworzenie uregulowań prawnych, zawartych w ustawach i rozporządzeniach, dotyczących zasad funkcjonowania zwierząt (w tym psów) w określonych przestrzeniach, ich ochrony i warunków bytowania. 

Podstawowe akty prawne regulujące sytuację prawną właścicieli psów: 

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1740) – zakres odpowiedzialności właściciela za szkody osobowe wyrządzone przez zwierzę,
• ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 281) – zasady odpowiedzialności właściciela zwierząt za szkody majątkowe niższej wartości,
• ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1444) – sytuacje dotyczące zdarzeń, gdy zwierzę wyrządzi znaczną szkodę osobie trzeciej,
• ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1439),
• ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 638) – przepisy dotyczące traktowania zwierząt,
• ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1421) – obowiązkowe szczepienia,
• rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie wykazu ras psów uznawanych za agresywne (Dz. U. z 2003 r. Nr 77, poz. 687). 

Trzeba zaznaczyć, że oprócz przepisów ogólnych istnieją również uregulowania szczegółowe zawarte w aktach prawa miejscowego, np. regulaminach tworzonych i uchwalanych przez gminy. Obowiązki właścicieli czworonogów określone są także w regulaminach tworzonych przez wspólnoty mieszkaniowe, centra handlowe, hotele, obiekty sportowe czy przewoźników.

Odpowiedzialność za zachowanie psa

Podstawową zasadą przewidzianą prawem jest odpowiedzialność właściciela za szkody wyrządzone przez psa. Artykuł 431 § 1 Kodeksu cywilnego brzmi: „Kto chowa zwierzę albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy”. Podobnie w sytuacji, gdy pies stanowi wyłącznie rodzaj narzędzia w rękach danej osoby, np. służącego szczuciu, zastraszeniu, to właśnie ta osoba uznawana jest za sprawcę wyrządzonych szkód.
Konieczność pokrycia odszkodowania, na gruncie prawa cywilnego, z powodu zachowania psa nie stanowi jedynego rodzaju konsekwencji, jakiej może obawiać się właściciel psa. Właścicielowi czworonoga może również grozić odpowiedzialność karna, gdy zwierzę spowoduje poważną szkodę o charakterze niemajątkowym, np. uszkodzenie ciała innej osoby czy narażenie jej na doznanie urazu psychicznego.

Zapewnienie właściwych warunków bytowania

Pies – to istota żywa, a więc konieczne jest zapewnienie mu odpowiednich warunków bytowania. Ustawa o ochronie zwierząt nakłada na właściciela psa obowiązek zapewnienia mu odpowiedniego pomieszczenia chroniącego przed zimnem czy upałem, opadami atmosferycznymi oraz z dostępem do światła dziennego. Właściciel musi również zapewnić psu odpowiednią karmę i stały dostęp do wody. 

Artykuł 6 ust. 2 pkt 10 ustawy o ochronie zwierząt zabrania zadawania bólu i cierpień zwierzęciu, a także przetrzymywania zwierzęcia w niewłaściwych warunkach (przykładowo, co wynika z ww. obowiązków, bez wody czy światła bądź w pomieszczeniach albo klatkach uniemożliwiających przyjęcie naturalnej pozycji) czy też utrzymywanie w stanie rażącego zaniedbania lub niechlujstwa. 

Nadzór nad psem

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt oraz ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń nakładają na właściciela psa obowiązek należytej kontroli nad zwierzęciem w miejscu ogólnodostępnym. 

Artykuł 77 Kodeksu wykroczeń mówi: „Kto nie zachowuje zwykłych lub nakazanych środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1000 zł albo karze nagany”. „Zwykłe środki ostrożności” należy rozumieć jako środki przyjęte tradycyjnie czy zwyczajowo dla danego gatunku, z uwzględnieniem jego cech osobniczych oraz stopnia niebezpieczeństwa, jakie zwierzę może stwarzać. Konkretne środki ostrożności mogą wynikać także z prawa miejscowego, a wyraźny obowiązek wyprowadzania psa na smyczy lub w kagańcu można znaleźć w uchwałach rady miasta czy gminy. Natomiast nakazane środki ostrożności dotyczą właścicieli psów ras uznanych za agresywne. Ocena ryzyka każdorazowo należy do właściciela (np. czy pies powinien mieć założoną jedynie smycz, czy również kaganiec). 

Szczegółowe zasady przebywania z psem w miejscach publicznych określają regulaminy utrzymania czystości i porządku w miastach i gminach, a także regulaminy poszczególnych przewoźników, hoteli czy centrów handlowych. Regulaminy takie mogą np. przewidywać własną sankcję finansową za nieprzestrzeganie ich postanowień. 

Zachowywanie środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia odnosi się zarówno do trzymania zwierzęcia w pomieszczeniu, na określonym terenie, jak i do wyprowadzania go na spacer, a także przewożenia, przykładowo w publicznych środkach lokomocji. Natomiast kwestia wyprowadzania psów do lasów została uregulowana przepisami Kodeksu wykroczeń, a w szczególności jego art. 166: „Kto w lesie puszcza luzem psa, poza czynnościami związanymi z polowaniem, podlega karze grzywny albo nagany”. Wysokość kary pieniężnej może osiągnąć w takim wypadku nawet 5 tys. zł. 

Ustawa o ochronie zwierząt w art. 10a ust. 3 mówi: „zabrania się puszczania psów bez możliwości ich kontroli i bez oznakowania umożliwiającego identyfikację właściciela lub opiekuna”. Może to być przypięty do obroży adres i dane właściciela lub chip. Powyższy zakaz nie dotyczy terenu prywatnego, jeżeli teren ten jest ogrodzony w sposób uniemożliwiający psu wyjście.

Należy podkreślić, że odpowiedzialność za zwierzę ciąży nie tylko na właścicielu, ale również na osobie, która w danym momencie sprawuje nad psem opiekę. 

Szczepienia ochronne

Każdy właściciel psa powinien pamiętać o obowiązkowych szczepieniach ochronnych. Obowiązkowym szczepieniem w przypadku psów jest szczepienie przeciwko wściekliźnie, które powinno się odbyć najpóźniej 30 dni po ukończeniu przez psa 3. miesiąca życia i musi być powtarzane co roku. Niedopełnienie tego obowiązku jest zagrożone grzywną nawet do 5 tys. zł. Dopilnowanie tego obowiązku może mieć dla właściciela istotne znaczenie w przypadku pogryzienia osoby trzeciej przez psa. 

Leczenie psa jest również obowiązkiem ciążącym na jego właścicielu. Wynika on z ustawy o ochronie zdrowia zwierząt i zwalczaniu wśród nich chorób zakaźnych. 

Posprzątaj po swoim psie – to nie jest kupa roboty!

Posiadanie psa wiąże się również z obowiązkiem posprzątania po nim odchodów. Niestety, zwłaszcza po zimie wielokrotnie doświadczamy nieprzyjemności z powodu dużej ich ilości pozostawionej w miejscach ogólnodostępnych. 

Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach chroni parki, tereny zielone i wypoczynkowe, a za nieuprzątnięcie nieczystości przewiduje mandat do 500 zł. 

Pogryzienie

Tworzenie nawet najlepszych regulacji prawnych nie zwalnia ze zdroworozsądkowego myślenia i zachowania się. Niestety, coraz częściej słyszymy o przypadkach pogryzienia osoby dorosłej czy dziecka przez psa. Niejednokrotnie wynika to z braku właściwego nadzoru nad czworonogiem. W zależności od skutków niewłaściwego dopilnowania psa, jego właściciela może spotkać mniej lub bardziej surowa odpowiedzialność karna.

Jeżeli wskutek niewłaściwego nadzoru nad psem dojdzie do szkody (np. rozerwanie ubrania, wybicie szyby), a wysokość zniszczonego lub uszkodzonego mienia nie przekracza 500 zł, to właściciel podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny (art. 124 § 1 Kodeksu wykroczeń). Jeżeli zaś wartość wyrządzonej szkody przekroczy 500 zł, wówczas mamy do czynienia z odpowiedzialnością karną na podstawie art. 288 Kodeksu karnego. W razie popełnienia wykroczenia z art. 124 Kodeksu wykroczeń można również orzec obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego.

Wspomniany art. 288 § 1 Kodeksu karnego przewiduje: „Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. W zapisach § 2 ujęty został wypadek mniejszej wagi: „w wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia albo pozbawienia wolności do roku”. 

Najsurowsza kara za niedopilnowanie psa spotka jego posiadacza, gdy w wyniku pogryzienia dojdzie do uszkodzenia ciała innej osoby. W zależności od rozmiaru uszkodzenia ciała grozi odpowiedzialność z art. 156 Kodeksu karnego (ciężki uszczerbek na zdrowiu) lub art. 157 Kodeksu karnego (średni i lekki uszczerbek na zdrowiu). 

Psy szczekają – karawana idzie dalej?

Niestety, nie zawsze. O ile przy sporadycznym szczekaniu psa sąsiedzi najprawdopodobniej nie zwrócą na to większej uwagi, to już przy ciągłym szczekaniu, czy tym bardziej nieustannym wyciu uniemożliwiającym normalne funkcjonowanie, mogą pojawić się problemy w postaci kroków prawnych podjętych przeciwko właścicielom czworonogów. W takim wypadku odpowiedzialność właściciela może wynikać z Kodeksu wykroczeń (art. 51 § 1 Kodeksu wykroczeń: „Kto krzykiem, hałasem, alarmem lub innym wybrykiem zakłóca spokój, porządek publiczny, spoczynek nocny, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny”), jak i z ogólnych postanowień prawa cywilnego. 

Ponadto, długotrwałe szczekanie psa może wzbudzić zainteresowanie Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami. 

Podatek za psa

Jest to podatek samorządowy zasilający budżet danej gminy, a w jego sprawie właściwym organem podatkowym jest wójt (burmistrz, prezydent miasta). Jeżeli chcemy ustalić, czy w miejscowości, w której mieszkamy, obowiązuje podatek od posiadania psa, najlepiej sprawdzić to w „Biuletynie Informacji Publicznej” konkretnej gminy. Podatek ten jest obowiązkowy, jeżeli dana gmina zdecyduje się na jego wprowadzenie. 

Podatek ten pobierany jest od osób fizycznych posiadających psy, a więc od posiadacza psa, nie zaś jego właściciela. Takie podejście uwarunkowane jest tym, że udowodnienie istnienia prawa własności psa w praktyce jest niekiedy niemożliwe bądź znacznie utrudnione. Maksymalna stawka ustanowiona w obwieszczeniu Ministra Finansów wynosi w 2021 r. 130,30 zł. Wszystkie szczegółowe informacje dotyczące sposobu, terminu płatności, zwolnień można uzyskać na terenie konkretnej gminy. 

Otrzymanie zezwolenia na chowanie psa rasy uznanej za agresywną

Dnia 28 kwietnia 2003 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał rozporządzenie w sprawie wykazu ras psów uznawanych za agresywne. Zgodnie z tym rozporządzeniem do ras agresywnych należą:

• amerykański pit bull terrier,
• pies z Majorki (Perro de Presa Mallorquin),
• buldog amerykański,
• dog argentyński,
• pies kanaryjski (Perro de Presa Canario),
• tosa inu,
• rottweiler,
• akbash dog,
• anatolian karabash,
• moskiewski stróżujący,
• owczarek kaukaski.

Utrzymywanie psa należącego do takiej rasy wymaga zezwolenia właściwego organu gminy. Organem właściwym w gminie do wydawania stosownego zezwolenia jest wydział ochrony środowiska.
Mówi się, że pies jest największym przyjacielem człowieka. Jego właściciel musi jednak zawsze pamiętać o tym, że z faktu posiadania czworonoga, obok ogromu radości, wypływają również obowiązki, z których należy się wywiązywać.